'Le chagrin des départs'

Soms moet ja als lezer een roman van je afschrijven om je eigen leven en je eigen emoties terug te vinden. Dat ‘terug vinden’ zal nog wel even duren na het lezen van Om wie wij waren van Gerda Van Erkel.

Gerda Van Erkel is bekend, geroemd en meermaals bekroond met romans die - bijna jaarlijks- adolescenten ( én volwassenen) onder de huid kruipen. Met Om wie wij waren schuift ze verder op naar de volwassenen, de lezers van haar debuut, Tussen twee oevers (1985).

Al sedert hun kindertijd zijn Paulien (‘Pia’), Mila, Mauro, Ishtar (‘Ish’) en Berten hechte vrienden. De vriendschapsband blijft hen verbinden in hun volwassen leven, ook al zijn ze letterlijk en figuurlijk een andere richting uit gegaan. Mila is de spil van hun leven. Als kind en puber al bespeelde ze hun wereld en gevoelens, in Amerika maakt ze carrière als filmactrice, met echtgenoot Mauro als impresario in haar kielzog. Als vrouw voelt ze zich na een paar miskramen en een doodgeboorte mislukt en ze verzinkt in depressies. Daarbij duwt ze Mauro uit haar leven weg.

De Marokkaanse Ishtar is haar familie ontvlucht, uit protest tegen een gedwongen huwelijk en de tirannie van haar broer, vader en de inwonende streng conformistische grootouders. Zij heeft ongewild, want verkracht, een dochtertje. In Amsterdam sticht ze een vluchthuis voor vrouwen, waarvoor ze zich 200% inzet. Op persoonlijk vlak vecht ze met haar vroeger onbeantwoorde gevoelens- de mooie cover is sprekend- en de demonen van het verleden. Wanneer ze haar dochter de weg op ziet gaan waarvoor ze zelf gevlucht is, breekt ze.

Paulien is de ‘lijm’ die de vijf bij elkaar houdt en ook het voortouw in de roman neemt. Zij werd een succesrijk schrijfster, heeft twee kinderen uit haar huwelijk met de principiële en getrouwe Berten, die een carrière als succesvol professor uitbouwde. Uit onrust en onvrede met zichzelf en haar onvervulde verlangens breekt Paulien uiteindelijk met hem en haar gezin. Vereenzaming dreigt.

In het uitgebreide eerste deel (316 blz.) komen om beurten vier van de vijf jonge veertigers aan het woord, naar aanleiding van de dood van Mila. Zij is als een wrak naar Antwerpen terug gekeerd om te sterven. Wanneer Paulien de andere vrienden verwittigt, maakt ieder van hen in wisselende hoofdstukken de balans op van hun kindertijd, hun jeugd, hun al dan niet vervulde dromen, hun relaties en vriendschapsbanden.

Omzichtig en met mededogen, maar tot op het bot gaat psychotherapeute Gerda Van Erkel door hun levens. Ze zoekt niet enkel naar ‘wie ze waren en geworden zijn”, maar legt ook de mogelijke oorzaken bloot: hun culturele achtergrond, de gezinssituaties waarin ze opgroeiden, het verdriet bij verlies, hun karakters en verborgen verlangens. De auteur Van Erkel zorgt voor een objectieve inkadering. Ze verbreedt hun bedenkingen met actuele problemen, zoals de rancune van autochtonen tegenover allochtonen, de opvoeding, het leven in een multiculturele stad en in de showbizzwereld van Amerika, de druk van een carrière en de combinatie met het gezinsleven. Flitsen over bijv. terrorisme, de aanslag op de Twintowers, Anders Breivik in Noorwegen, de massacre door IS in Parijs etc…zorgen voor een relevant tijdsbeeld. Flarden van songs (Jacques Brel!) en symbolische verhaalfragmenten ondersteunen met kleur en diepte ieders persoonlijke verhaal en de onderlinge relaties.

In het veel kortere tweede deel (55 blz.) hebben de vrienden de dag voor en de dag van de begrafenis bereikt. Drie ervan althans, de afwezige Ishtar neemt haar eigen verdriet en lot in handen. In negen korte fragmenten, zonder naamvermelding ( maar duidelijk door het indringende eerste deel) snakt de lezer in een opgedreven tempo mee naar adem. En blijft huiverend achter bij de eindscène en ‘le chagrin des départs’.

Het vraagt tijd en concentratie om Om wie we waren te lezen, en je hebt achteraf tijd nodig om de donkerte van complexe relaties, gedoemde of liefdevolle gezinssituaties en verloren dromen te overdenken. In die zin is de doorwerkte, indrukwekkende roman ook een eye-opener die tot nadenken stemt. En zal bijblijven.

In boekenvriendschap,

Jet