Toxische liefdesrelatie in Oost-Berlijn in de jaren '80

De uit het Duits vertaalde roman Kairos. van Jenny Erpenbeck won in 2024 de International Booker Prize. Op de achterflap las ik dat het zich afspeelde in de jaren ’80 in Oost-Berlijn, enkele jaren voor het vallen van de Muur. Omdat ik in 1980 West- en Oost-Berlijn bezocht en toen erg onder de indruk was van de Muur besloot ik dit boek te lezen .

Maar… dat viel aanvankelijk nogal tegen. De roman vertelt de hele politieke en sociale geschiedenis van de DDR en staat vol met citaten en namen van Duitse schrijvers, kunstenaars, filosofen en politici. De meesten voor mij onbekend… Misschien is dit voor de Duitse intellectuele lezer wel interessant, maar voor mij was het een beetje té erudiet.

Een tweede reden waarom de lectuur mij nogal zwaar viel , is de toxische, ziekelijke relatie tussen Hans en Katharina, de hoofdpersonages van deze roman. Even voorstellen: Hans is een 53-jarige getrouwde schrijver en Katharina is een 19-jarige studente die halsoverkop verliefd worden op elkaar. Vanaf het begin klopt er volgens mij iets niet in deze relatie: Hans domineert en manipuleert Katharina en tot mijn ergernis laat Katharina zich domineren en manipuleren en later vernederen. De relatie evolueert naar een bijna luguber toxisch niveau. Hans terroriseert haar psychologisch met beschuldigende stemopnames op cassettes die ze moet beluisteren. Als lezer zit je te wachten tot Katharina zich eindelijk losrukt van Hans , maar dit gebeurt niet!

Doordat er weinig dynamiek en evolutie zit in de karakters van deze hoofdpersonages vind ik deze roman niet erg boeiend. Helemaal op het einde is het wel interessant om te zien hoe de Oost-Duitsers reageren na de val van de Muur en de eenmaking van Duitsland. Enerzijds verwelkomen de jongeren het materialisme en de vrijheid van het kapitalisme en anderzijds betreuren de ouderen de verloren idealen van sociale gelijkheid en gemeenschapszin. Hiervan is de oudere Hans de verpersoonlijking; hij verliest z’n job bij de radio en z’n geloof in het communistisch project van de DDR. Mooi is hierbij de scène van het ontslaan van de radiomedewerkers waarbij zowel degenen die mogen blijven als degenen die ontslagen worden opgevangen en getroost worden door hun sympathiserende collega’s…

Een andere sprekende scène die me bijblijft uit het begin van het boek is het korte bezoek van Katharina aan haar oma in Keulen wanneer ze een bedelaar ziet op straat. Dat bestaat niet in de DDR. Ze is gechoqueerd door de onverschilligheid van haar familie.

Ik vermoed dat de auteur de prestigieuze International Booker Prize gekregen heeft wegens haar historische verheldering van de maatschappelijke ontwikkelingen in het Duitsland van de jaren ’80 , en dit vanuit het perspectief van de Oost-Berlijners.

Misschien dus toch de moeite om het boek helemaal uit te lezen: de lezer wordt uitgenodigd om de vanzelfsprekende westerse kijk los te laten en de eenmaking van Duitsland vanuit een ander perspectief te bekijken.