Donkere roman met meesterlijke structuur en prachtige beschrijvingen
Met hoge verwachtingen begon ik de nieuwe roman van Jan Vantoortelboom te lezen, want ik had heel erg genoten van Mauk, de schitterende roman waarmee hij in 2023 terecht de Boekenbon Literatuurprijs won. De zwarte poel is opnieuw een donkere roman die intelligent gecomponeerd en prachtig geschreven is.
Centraal staat de vriendschap tussen twee plattelandsjongens die elkaar al kennen van in de kleuterklas. Ko is een gevoelige jongen met empathie voor Lou, een jongen met beperkingen, die al in de kleuterklas uitgelachen wordt. Wat er precies scheelt aan hem wordt niet uitgelegd, maar sterk gesuggereerd: is het Gilles de la Tourette ? Autisme of gedragsstoornissen? Het verhaal speelt zich af in een klein Zeeuws dorpje lang voor de tijd van “de labels”. In ieder geval wordt Lou van het ene pleeggezin naar het andere gestuurd en ook op de middelbare school houdt hij het niet lang uit.
De tienerjongens uit de buurt verzamelen met hun brommers en fietsen op de hoeve van Adrie, een oude, eenzelvige boer die z’n hoeve laat verkommeren en leeft van het herstellen van oude landbouwmachines en tractoren. Adrie heeft invloed op de jongens en zij bewonderen hem om zijn vrijgevochten levensstijl . De oude boer aanvaardt Lou met z’n verbale verwensingen en onhandigheid en voor het eerst weet Lou zich gewaardeerd. Naarmate Lou aan zelfvertrouwen wint , zet hij zich meer af tegenover Ko. En dan zijn er nog twee overleden zusjes die af en toe als schikgodinnen boven het land spoken en schijnbaar niets te maken hebben met Adrie en de jongens.
Ko trouwt en krijgt een zoon en een dochter. Hij blijft trouw aan z’n vriendschap met Lou. Maar het lijkt soms meer eenrichtingsverkeer: Ko zorgt voor Lou . Lydia, de vrouw van Ko, heeft het daar moeilijk mee… Als Ko bijna vijftig is krijgt hij psychische problemen die toenemen na de dood van Lou. Hij doolt rond op het land van Adrie en staart in de zwarte veedrinkput, zijn voeten op de rand wegzakkend in de zwarte modder. Dit is de Zwarte Poel van de titel en tevens de naam van het Zeeuwse landschap rond Goes dat de diepste herinneringen van de personages in zich draagt…
Door de wisselende vertelstandpunten – er zijn twee verschillende ik-vertellers – en de wisselende tijdsniveaus is de roman niet zo gemakkelijk, maar wel boeiend gestructureerd. Er hangt van in het begin een mysterieuze sfeer die geleidelijk onheilspellend opgebouwd wordt naar het einde toe. Pas helemaal op het einde vallen alle puzzelstukjes in elkaar… en begrijpt de lezer de volle omvang van de tragiek van Ko.
Een prachtige roman met een rijke inhoud die nazindert.
