Een antiheld in een disfunctioneel gezin

Bij de Sprinters in de bibliotheek vond ik Mocht er iemand langskomen: een recente vertaling (2024) van het debuut (2017) van de Deense Thomas Korsgaard. De roman had ik zien voorbijkomen, onder andere in De Morgen, maar voorlopig opzij gelegd.

Tot nu dus.

De achterflap intrigeerde me, ik citeer ze volledig:

De jongen Tue groeit op in een afgelegen boerderij aan het einde van een lange, stoffige weg. Honden lopen los over het erf. Het bedrijf is hard getroffen door de financiële crisis. Tues vader is wanhopig en agressief, terwijl Tues moeder haar laatste beetje geld online vergokt. Een verstikkende omgeving waar Tue alleen weet te ontsnappen door zijn creatieve geest en zijn vindingrijkheid.

Ik licht even toe.

De boerderij van Tues gezin staat in Nørre Ørum in Jutland (DK), waar ook Korsgaard opgroeide. Het verhaal is gedeeltelijk gestoeld op de jeugd van de auteur. (° 1995).

Tue, bij aanvang 10, is de oudste van 3. Zijn moeder is zwanger van een zusje, dat doodgeboren wordt. Dit trauma komt ze niet te boven en in terugkerende depressies zoekt ze vergetelheid in online gokken. Met zijn vader heeft Tue een haat-liefdeverhouding. Hij werkt hard, betrekt Tue in allerhande louche zaakjes, eist van hem, soms met harde hand, gehoorzaamheid, volgzaamheid en ‘goede manieren’.

Tue observeert vooral, hij ziet hoe zijn ouders uit elkaar groeien, wil helpen, maar blijft nuchter: hij is nog maar een kind. Wat kan hij doen?

Op school is hij een outsider. Hij heeft geen vrienden, hangt de clown uit om ‘gezien’ te worden, steelt, ergert de lerares en de directrice, terwijl hij toch verstandig genoeg is om later naar het gymnasium te gaan, menen zij. Tue stelt vast, zonder veel commentaar. Het is wat het is…

Tot hij begint te puberen. Hij ontdekt per toeval een pornosite en schrikt dat hij niet op de vrouwen, maar op de gespierde mannen valt. Per ongeluk drukt hij de foto’s af. Zijn moeder toont begrip zonder veel woorden, maar o wee als zijn vader dat te weten komt! Hetgeen gebeurt.

Iben, een meisje dat hem ‘ziet’, is de eerste die in zijn binnenste kijkt. De twee zijn aan elkaar gewaagd in het kattenkwaad en gevaarlijke stunts uithalen (op het dak van een rijdende trein springen bijvoorbeeld). Iben doet Tue zonder veel omhaal inzien hetgeen hij eigenlijk al, na de blik op de pornosite en een vreemde ervaring met een jongen uit de klas, vermoedde: een jongen die ‘op jongens valt’.

Vertaalster Lammie Post-Oostenbrink- gespecialiseerd in het vertalen van Scandinavische literatuur- vergelijkt Tues ontwapenende blik met ‘Marc die ’s morgens de dingen groet’ van Paul Van Ostayen. Tue gaat verder, hij observeert zijn omgeving, maar vooral ook het gedrag van zijn familie en de vrienden van zijn ouders.

Bij zijn zachte oma (mormor in het Deens, de moeder van zijn moeder) vindt hij rust. De strenge moeder van zijn vader vindt zichzelf ‘de beste’, vandaar dat de vertaalster de Deense term bedstemor niet vertaalde als grootmoeder, maar zeer letterlijk betekenisvol en ironisch als ‘bestemoeder’. Haar twijfel en keuzen licht ze in een interview toe.

Bestemoeder kijkt kritisch toe, spaart haar commentaar niet en wijst Tues vader op zijn plichten tegenover zijn familie, met name tegenover zijn broer Chresten, die hem financieel helpt.

O.P. de ‘enorme’ man van zijn oma, die ze enkel trouwde ‘om een bodyguard te hebben’, ‘vreet’ zich zo dik dat : ‘het klonk alsof de stoel leegliep toen hij opstond.’

Hij stapelt de kelder vol koekjes en snoep. Daarmee zorgt hij voor de titel van de roman:

‘’Het is goed om iets achter de hand te hebben, mocht er iemand langskomen,’ zei O.P. vanuit zijn leunstoel.

‘Er komt geen kip langs’ snauwde zijn oma….

Wat mij zo bijzonder trof is hoe Thomas Korsgaard consequent door de ogen en oren van het kind Tue, en van de opgroeiende tiener kijkt en luistert. Hij volgt hem in zijn gedachten en daden -soms smerig, in zijn vaak onverbloemde pubertaal, soms humoristisch, soms in-triest wanneer hij zich bijvoorbeeld over zijn moeder ontfermt, soms vertederend in de zoektocht van de opgroeiende tiener naar ‘schoonheid’.

Een paar voorbeelden:

’s Nachts hoort hij zijn moeder huilen:

Het bloed stroomde uit drie wonden in haar arm. Ze had zichzelf gesneden, dat wist ik.

Toch vroeg ik onnozel: ’Wat is er gebeurd’?

‘Er is niets gebeurd!’

‘Wil je het alsjeblieft vertellen?’

‘Het is niets, het was een ongelukje’

‘Je hebt je gesneden. Mama, je moet naar binnen om het schoon te spoelen,’ zei ik.

Ze begon weer te huilen, ze kon het niet tegenhouden.

Ik stond op het punt om mee te doen. Niet huilen, niet huilen, dacht ik en ik spande mijn spieren. Ik moest me vermannen.(…)

Tue vlucht uit de ellende, in een voor hem uitzonderlijk lang verwoorde gedachte, de taal volgt zijn groei.

‘Op een avond, voor het donker werd, fietste ik op mijn mountainbike naar de grote kwekerij. In mei bloeiden de tulpenvelden naast de grote kassen die midden in het landschap stonden en het leek de meest voor de hand liggende plek om iets moois te zien.

De verder hoofdzakelijk korte zinsbouw, doorspekt met vele dialogen, is aangepast aan Tues waarnemingen, de 53 korte hoofdstukken lijken fragmentopnames, maar vormen toch eén verhaal: het verhaal van Tue die rondkijkt en noteert. Geen psychologisch diepgraven hier, geen commentaar of tussenkomst van de auteur, en dat maakt de roman zo authentiek.

‘Mocht er iemand langskomen’ is het eerste deel van de ‘Tuetrilogie’. Korsgaard oogstte bij het verschijnen in 2017 meteen veel lof in Scandinavië. Het derde deel kreeg de meest prestigieuze Deense literatuurprijs, de Gyldne Laurbaer. In 2024 pas verscheen het eerste deel in vertaling.

Deel twee, Op een dag lachen we erom, verschijnt in het najaar 2024 en het derde deel Je had er waarschijnlijk bij moeten zijn in het voorjaar 2025, bij Ambo/Anthos Amsterdam.

Dank zij Thomas Korsgaard nam Tue me helemaal voor zich in. Ik kijk uit naar de opgroeiende tiener in de volgende vertaling van deel 2 en 3!

In boekenvriendschap, Jet