Vuur, woede en Nirwana

Tommy Wieringa NIRWANA (2023)

De nadagen van de drukke eindejaarsperiode smeekten om rust. En om een boek om rustig in weg te duiken. Met NIRWANA (2023), de nieuwste Tommy Wieringa, zat ik goed, dacht ik.

Bij mijn favorieten behoorden onder andere al ‘Joe Speedboot’ (2005), ‘Dit zijn de namen’( 2012), ‘Dit is mijn moeder’ ( 2019). Maar of ik die rust vond in NIRWANA…

Al na een ‘Vooraf’ en de eerste hoofdstukken heb ik me scherp gesteld, mijn trouwe mobieltje en papier en potlood bij de hand gehouden. Urenlang heb ik gelezen, me in de politiek gekleurde familiegeschiedenis van de (fictieve) familie Adema verdiept, data en termen opgezocht, soms diagonaal gelezen en dan toch weer terug gebladerd om de volledige context te snappen. Dat heb je natuurlijk als je geen historica bent en niet vertrouwd bent met het politieke Nederland van drie generaties.

En toch heb ik verder gelezen. Geboeid, met groeiende afschuw dook ik in het oorlogsverleden van stamvader Willem Adema, met groeiend ongemak volgde ik de lijn van grootvader over de tweede naar de derde generatie, en met groeiende nieuwsgierigheid bleef ik betrokken bij de belevende hij-persoon Hugo.

De hoofdlijnen van het verhaal:

Hugo is de kleinzoon van Willem Adema, stichter van een groots offshore imperium, gespecialiseerd in het bouwen van boorplatformen. Maar ook een man met een zeer dubieus oorlogsverleden: gewezen collaborateur, SS’er en directeur van de NOC (de Nederlandsche Oostcompagnie). In 1943, toen hij het oorlogstij voelde keren, overgestapt naar het verzet.

Dit deel van zijn verleden is taboe voor de familie, of tenminste bedekt met de mantel van beroemdheid die de stamvader later met zijn imperium omhulde.

De patriarch heeft een zoon – een nogal slappe opvolger-en twee kleinzonen, een tweeling: Willem en Hugo.

Willem zet, als geboren adept en naamdrager van zijn grootvader, én als bewonderaar van Trump en aanhanger van Baudet, de offshore business van de familie verder. In zijn grenzeloze ambitie naar innovatie en macht, lacht hij alle milieuproblemen en de klimaatverandering weg.

Hugo is de zachtere helft van de tweeling. Als adolescent werd hij, vanwege de eeuwige strijd tussen de twee broers, naar het landgoed Oostraven van zijn grootouders in Wassenaar gestuurd. Hij voelt er zich verbannen en vooral bespied door zijn strenge grootvader. Daar ontdekt hij een voor hem nog onbekende tatoeage op diens bovenarm.

Hugo werd kunstenaar, een gevierd schilder. Na het eeuwfeest van grootvader Willem ontmoet hij de schrijver Tommy Wieringa. Zij blijken een gemeenschappelijk verleden te hebben: Wieringa’s pleegmoeder Beth was ook Hugo’s (en Willems) zeer geliefde gouvernante. Zij zette Wieringa op weg naar de literatuur en Hugo op weg naar de schilderkunst.

Wieringa doet onderzoek naar Hugo’s grootvader, in wie hij een gelijkenis ziet met de Atheense strateeg en redenaar Alkibiades (ref.: roman van I.L.Pfeijffer). Ook hij had dubieus verleden.

Hugo’s interesse is gewekt. Hun beider onderzoek leidt hen naar Beth, die vereenzaamd en onderkomen haar dood afwacht in een bouwvallig achteraf huisje. Zij nemen de zorg voor haar op zich, en na haar dood vindt Hugo de ‘verdwenen’ dagboeken van zijn grootvader.

Na de opruiming van Beths huis- en na een depressie door een relatiebreuk met zijn geliefde Loïs, zijn muze, zoekt Hugo een nieuwe start. Hij verhuist naar het landgoed Oostraven, waar zijn grootouders nog verzorgd worden. Verbolgen over het nog altijd bedekte verleden én over de verfoeilijke machtzucht van zijn broer- die de kroon op het werk zet met de Boreas, het grootste schip ter wereld- gaat hij in het koetshuis wonen, samen met Beths poes Dikkie. En samen met ons, lezers- we worden niet gespaard- doorploegt hij de dagboeken.

Zij en onze- afschuw groeit. Hugo begint aan een reeks schilderijen waarin hij de heersers van de Adema dynastie in al hun wreedheid portretteert. De heren van het vuur,’ egocentrisch en agressief’, die over lijken gaan, zowel in de oorlog als in hun olie- en gaswinningconcern. ‘Het fascisme zit ons gewoon in het bloed’.

Die reeks zal op het einde van de roman leiden tot een tentoonstelling bij Boijmans, een ‘tableau de la troupe’, gesteund door audio fragmenten uit de dagboeken. De familiemythe is doorprikt.

Maar is ook kleinzoon Hugo in de roman doorprikt? Daar zorgt Loïs voor, zijn grote liefde, die eerder mooie bladzijden opleverde. Zij verlaat hem, tot zijn grote onbegrip, en stelt hem in een confronterende fototentoonstelling te kijk als voorbeeld voor de toxische mannelijkheid. ‘I Own Me/ Reclaiming the female body’. Naast de dood van poes Dikkie slaat die afrekening hem lam.

Zet het superioriteitsgevoel van de Adema-dynastie zich op een of andere manier ook in Hugo voort? Niet alleen in zijn dominante liefde- voor Loïs, en ook later voor Vera, de verpleegster van zijn grootouders- maar ook in de rijkdom die hij zich laat welgevallen. Een herenhuis in Amsterdam, een huis in Ibiza, het weelderige leven dat hij kan leiden, het landgoed dat hij van zijn broer uitkoopt..

Zijn zachte kanten vergoelijken het beeld: de zorg voor Beth en de zorg voor een verzwegen, verstandelijk beperkte tante: het onvolmaakte kind, een schande voor iemand die de nazi- ideologie aanhing, de dochter die zijn grootvader weggestopte in een luxe verzorgingstehuis. Hugo bouwt een hechte band met Geertje op.

Op het landgoed zal Hugo, een jarenlange yoga- beoefenaar, uiteindelijk streven naar het volstrekte niets, in navolging van de boeddhistische monniken. Hij zit dagenlang in ascese en nyujo, een staat van diepe concentratie, en sterft zo uiteindelijk. Zijn levensdoel, zijn Nirwana is bereikt.

Er is nog meer te ontdekken in deze veelzijdige roman, beelden, motieven, verwijzingen naar literatuur, schilderkunst… de rode draad van het vuur bijvoorbeeld, of van het zwembad.

Trouwens, zo fictief is het verhaal van de familie Adema niet. De spiegeling met de reële Heerema-dynastie wordt ook in Wieringa’s verantwoording vermeld, naast de vele andere geraadpleegde boeken en documenten. Het moet hem een enorm geduld en opzoekingswerk gekost hebben.

Zo vraagt NIRWANA van de lezer ook geduld, concentratie, soms de moed om verder te lezen, maar je krijgt er een monumentale, veelzijdige, taalvirtuose romanbelevenis voor in de plaats. En inzicht.

Net zoals de roman en de verfilming van WIL van Jeroen Olyslaegers, zal ook deze roman en de waarschijnlijk aankomende verfilming ervan, de mensen de ogen openen over de allesverwoestende kracht van het vuur in alle mogelijke betekenissen.

In boekenvriendschap, Jet