Liefde voor literatuur in 'Reading Lolita in Tehran' op MOOOV Filmfestival

Boeiende Iraanse literatuur van formaat

De roman Lolita lezen in Teheran is het autobiografische levensverhaal van literatuurdocente Azar Nafisi, uitgegeven in 2003 en vertaald in 32 talen, wat iets zegt over de relevantie en brede gedragenheid van het thema en het boek. Het is een klepper van formaat, vol informatie die verwerkt wordt in en rond het centrale verhaal.

De roman begint ten tijde van de Iraanse revolutie van 1979-1980 en loopt tot het moment van verschijnen ervan in 2003. Professor Azar Nafisi is Iraanse van geboorte, gaat studeren in de V.S. en keert daarna naar Iran terug om daar Engelse letterkunde te doceren aan de universiteit van Teheran. Wanneer daar het regime met de komst van de ayatollah Khomeini in 1980, steeds religieuzer, politiek geladener en repressiever wordt, is haar job uitoefenen almaar moeilijker en gevaarlijker. Dat resulteert in een soort van ontslag “in onderling overleg”. In realiteit is lesgeven eigenlijk onhoudbaar geworden, zeker voor en aan vrouwen. Azar vindt toch een uitweg door bij haar thuis een leesclub te starten voor een kleine groep door haarzelf gekozen gemotiveerde ex-studentes. Samen lezen en bespreken zij Engelstalige klassiekers zoals Lolita van Nabokov om er maar één te noemen. Zal dit kunnen blijven duren?

Naast dit meeslepende verhaal schetst Nafisi in het boek tussendoor op een boeiende, lijvige manier ook de Iraanse samenleving en vooral de rol van de vrouw. Deze uitgebreide beschouwingen met veel achtergrondinformatie vragen wel wat van de lezer en zijn duidelijk geschreven door iemand die academisch gevormd is. Dit komt de beleving van het verhaal niet echt ten goede, al moet gezegd dat Nafisi ook dit op een voortreffelijke manier doet. Rest enkel nog met stip te vermelden: de analyses van de literaire meesterwerken, vanuit vrouwelijk Iraans perspectief, zijn om van te snoepen! Voor de liefhebbers van het genre is dit literair genot van de bovenste plank, durf ik wel te stellen. Er zit een kleine masterclass in het boek verwerkt!

Van boek naar film

De gelijknamige verfilming Reading Lolita in Teheran van regisseur Eran Riklis verscheen in 2024. Ruime tijd na het boek dus, maar de film beslaat wel degelijk dezelfde periode met daarin hetzelfde verhaal.

De allereerste beelden zijn echte zwart-witfoto’s uit de woelige tijden van de Iraanse revolutie, met o.a. Khomeini prominent in beeld. Qua sfeerschepping een voltreffer! We belanden meteen in een leslokaal waar professor Nafisi Engelse literatuur doceert. Er is commotie tussen de studenten. Meisjes en jongens zien de dingen anders, wat door de professor vrij luchtig wordt opgevat en in de lessen wordt verwerkt. Buiten is er evenwel constant lawaai en geroep: betogingen, politiesirenes. Je ziet en voelt de hardhandigheid en de grimmigheid waarmee agenten studentes oppakken. De toon is gezet.

Dan volgt hetzelfde verhaal als in de roman. Bij de start van de leesgroep voel je als kijker de spanning bij Azar: zal ze hiermee het leven van de studentes op het spel zetten? We krijgen een aantal boeiende fragmenten van de leesclub te zien. Er is plaats voor het vrije woord, en voor ongelimiteerde ideeën en gevoelens.

Het grote verschil met de roman zit hem in de nadruk die ligt op het leven van Azar, haar gezin en de studentes. Je voelt je als kijker zo ook dichter betrokken bij de gebeurtenissen en personages. Via die laatsten komen de onderdrukking, bedreigingen, en (helaas terechte) angsten rechtstreeks tot uiting. En de verfilming bevat evengoed informatie, soms gesuggereerd maar zeker aanwezig.

Er wordt trouwens heel sterk geacteerd, in een levensechte setting en dit alles met een passende en bij momenten naar de keel grijpende muzikale score.

Laat dit een warme oproep zijn om deze film te gaan bekijken tijdens het MOOOV Filmfestival 2025 in Brugge, al was het maar voor de (weer érg actuele) inhoud ervan.

Veel lees- en/of kijkplezier.

Tekst: Betty Jonckheere