Over oud worden en oud zijn

OVER OUD WORDEN EN OUD ZIJN ‘

‘Wij zijn daar nu toch al wat te oud voor’. Hoe vaak hoor ik dat zinnetje tegenwoordig niet, alsof de toekomst al voorbij is. De Franse filosoof François Jullien (met twee ll’en!) heeft daar een diepzinnig boekje over geschreven: ‘Het leven kan anders’, een compromis-vertaling van ‘Une seconde vie’ (second betekent zowel tweede als volgende in het Frans en die dubbelzinnigheid was de bedoeling van Jullien). Hij beweert – kort gezegd hier, hij wijdt er meer dan 150 bladzijden aan – dat een mens, of toch een behoorlijk aantal mensen – geconfronteerd wordt met een tweede, volgend, ander leven en dat de overgang (geen breuk, maar bijna onmerkbaar vloeiend) gelegen ligt in het besef dat vanaf een zekere leeftijd daar plots de dood, de eigen toekomstige dood, nadrukkelijk aanwezig is. Hij formuleert het ergens zo: ‘Er is daar geen sprake meer van een “keuze”, dat wil zeggen van het al dan niet betreden van dat volgende leven. Het eerste leven is het leven waarin we het vermijden de dood recht in het gezicht te kijken, het volgende leven daarentegen is het leven dat zich opent op het moment dat ik voor het eerst mijn dood als een eindpunt ben gaan beschouwen. Dat is namelijk het beginpunt om een volgende keer te gaan leven.’ Als je het zo bekijkt, zit er mijns inziens wel veel wijsheid in die woorden. Je zou die levens ook kunnen indelen als volwassenheid respectievelijk ouderdom. Wanneer zijn we oud, wanneer noemen we onszelf oud? Dit is geen markeerpunt: niet op onze 65ste verjaardag zijn we ineens oud, we waren het vroeger al een beetje, we voelen het nadien stilaan meer en meer. En ja, vandaag kan ik voor mezelf zeggen: ik ben oud (maar niet helemaal versleten). Uiteraard zou ik zeggen, houdt Jullien een pleidooi om dit tweede leven doorleefd te leven, het ‘leven hernemen’ noemt hij het. Zijn filosofische beschouwingen deinen nogal uit, maar draaien ten slotte om die gedachte van een volgend leven, opnieuw beginnen ook al naderen we sowieso het (ons) einde. Soms gebruikt hij straffe taal zoals in ‘we moeten dus proberen de eeuwige platitudes van de levenswijsheid af te schudden die het bed van de berusting opmaken en daardoor een obstakel voor het volgende leven zijn.’ De platitudes van de levenswijsheid … hij durft en eigenlijk heeft hij wel gelijk, veel zogenaamde levenswijsheid bestaat uit platitudes en nietszeggende clichés.

François Jullien, Het leven kan anders, Lontano Uitgeverij, 2019, 160 blz.