Een respectvolle inkijk in een intens rouwproces.

Een paar maanden onderduiken in de (West-)Vlaamse jeugdliteratuur, met veel plezier overigens, zette andere besprekingen even on hold.

Het resultaat van mijn intense lees-vraag- en opzoekingswerk resulteerde in het artikel: Boven de radar. Een podium voor de West- Vlaamse jeugdauteurs. Je kan het vanaf november lezen in het jaarboek van de VWS (Vereniging West-Vlaamse Schrijvers): JAARWERK MMXXII. Daarin vind je ook tal van andere interessante artikels met de spot op West- Vlamingen. Uitkijken dus.

De VWS kun je ook online volgen op Dun lied, donkere draad. Blog van de VWS - Vereniging van West-Vlaamse Schrijvers en op de gelijknamige facebookpagina.

Maar ik zoek nu even op een ander rekje in de bibliotheek naar de geprezen roman NORA (2014) van een favoriet, Colm Toibin. De auteur ook van onder meer de meesterlijke roman Het huis van de namen (2017).

Het leven van Nora, gebaseerd op het leven de moeder van Toibin, speelt zich af eind jaren 60 rond de geboorteplaats van Toibin: het stadje Enniscorthy in het graafschap Wexford, Zuidoost-Ierland. De roman kreeg een persoonlijke toets, zonder een echte autobiografie te zijn.

Nora’s man Maurice, een geliefde leraar in de plaatselijke school, is na een ziekte van 2 jaar overleden. Zijn vrouw, de 44-jarige Nora, treurt bij het begin van de roman een half jaar. In een soort lethargie ondergaat ze de wereld en het leven rondom haar.

Buren, bekenden van het dorp, familie, ze lopen af en aan, bekommeren zich om haar, van professionele hulpverleners was er in die tijd nog geen sprake. Nora registreert het allemaal in haar gedachten, maar reageert amper. De eerste regels van de roman, waar de buurman haar aanspreekt op de stroom van bezoekers, maken dit al duidelijk:

Nora sloot het tuinhek. ‘Ze bedoelen het goed. De mensen bedoelen het goed’, zei ze. ‘Avond aan avond’, zei hij. ‘Ik begrijp niet hoe je dat volhoudt.’ Ze vroeg zich af of ze het huis kon binnengaan zonder nog iets te hoeven zeggen.(…) ‘De mensen bedoelen het goed,’ zei ze nog eens, maar nu maakten de woorden haar verdrietig en ze moest haar tranen verbijten. Toen ze de blik van Tom O’Connor opving, wist ze dat ze een timide, verslagen indruk moest hebben gemaakt. Ze ging het huis binnen.

Even gelaten reageert ze op Fiona en Aine, haar oudere dochters die het huis al uit zijn, en op haar twee jongere zonen die nog schoollopen. Ze merkt wel dat Connor in bed plast, en dat Donal stottert, ze krijgt opmerkingen over zijn desinteresse op school, maar ze grijpt niet in: het zal wel overgaan.

In de gesprekken met haar tante Josie, haar zwager Jim en schoonzus Margaret, haar zussen Una en Catherine horen we over de moeilijke jaren voor Maurice’s sterven, over de voorbereiding van de begrafenis, over hoe ze in die periode de kinderen aan de zorg van anderen overliet, hoe het hen en haar daarna verging. Ze neemt uiterlijk bijna emotieloos aan de gesprekken deel, zo hard blokkeert de rouw haar leven.

Toibin maakt in zijn sobere, eenvoudige taal haar gemoedstoestand herkenbaar voor wie ooit een intens rouwproces doormaakte. Nora spreekt niet over haar gevoelens, maar in zijn nuchtere stijl dringt Toibin respectvol diep binnen in haar gedachten en beleving. Dieper dan met om het even welk gemoraliseer of filosofische gedachten.

Bijkomend pluspunt is dat Nora’s rouwproces zich zijdelings afspeelt tegen de achtergrond van de nieuwe onrusten in Ierland/Noord-Ierland eind jaren 60. De toestand wordt niet uitgespit, maar het dispuut is wel aanwezig in de contesterende acties van dochter Aine, in gesprekken met familie en in de uiteenlopende meningen. Ook de eerste maanlanding zorgt zo voor een historische omkadering.

Colm Toibin laat Nora zich gaandeweg ook weer uitvinden. Geleidelijk aan en telkens met een ambivalent gevoel. Zo verkoopt ze hun vakantiehuisje aan de kust en ze voelt zich schuldig tegenover de kinderen; uit financiële nood aanvaardt ze een saaie job bij haar vroegere werknemer, en ze voelt zich schuldig tegenover zichzelf; ze haalt een andere snit bij de kapper, trekt een kleurige mantel aan, en ze voelt zich schuldig tegenover de toekijkende gemeenschap. Vanop afstand bekijkt Toibin het scherp en nuchter, maar terzelfdertijd lezen wij mee in Nora’s verdoofde en daarna langzaam ontwakende hoofd.

Een kantelmoment is het ogenblik waarop Nora opnieuw zangles volgt en in een koor gaat zingen. Zingen en muziek: iets wat ze weggestopt had tijdens haar huwelijk en waar een alerte vriendin haar attent op maakt. Ze leeft langzaam op, ontdekt weer zichzelf. De aanvaarding zit in de laatste passage van de roman, waarin ze zoon Conor vertelt dat ze lid wordt van een koor, en daar het Duitse Requiem van Brahms gaat zingen. Een meer symbolische afsluiter kan niet.

‘Een schrijver die je ongemerkt diep weet te raken.’ prijst de krant ‘Trouw’ de roman op de cover.

Mij heeft Nora in ieder geval diep geraakt. En Toibin, opnieuw.

In boekenvriendschap, Jet