Jet Marchau
Leestip van Jet Marchau
Wie leest,leeft duizend levens tegelijk en blijft toch zichzelf ( C.S.Lewis)

Verbijsterende non-fictie

27 september 2021

Na een tip van de auteur vond ik De ontdekking van Urk in de bib. op het rekje ‘landeninformatie’. Non- fictie dus.

Niet mijn voorkeurrekje, maar thuis, op mijn keukentafel, trok het meteen de aandacht. Een Nederlandse vriend uitte zijn appreciatie: “Nou, schitterend werk, ook veel over te doen geweest bij ons.”, het enthousiasme van een andere vriend, van een dochter wekten mijn nieuwsgierigheid nog meer.

Na een korte reportage over een moord in URK was ook de interesse van Matthias M.R. Declercq voor dit dorp gewekt. In 2019 vertrok hij naar het voormalige eiland in de Zuiderzee, nu aan de waterrand van Flevoland. In dit vissersdorp en de ‘meest kerkelijke gemeente van Nederland’ woonde hij zes maanden tussen de bijbelvaste Urkers. Hij leefde zich in hun verhalen in, ontdekte hun schaduwkant en de excessen van de jongere generatie. Tenslotte stelde hij met verbijstering vast waarom en hoe criminaliteit er welig tiert.

De ontdekking van URK telt 8 hoofdstukken, telkens ingeleid door een quote van een auteur. Declercq start zijn ontdekking in de kroegen rond de haven: Hij kijkt er ‘ naar het kroegvolk als naar een toneelstuk’. Als ‘de Belg’ met een notitieboekje, wint hij vertrouwen en vindt hij zijn weg naar de huizen van de Urkers zelf. Hij luistert naar hun verhalen over ontplofte mijnen, over vergane schepen, over het leven op hun ‘kotters’, hij gaat een week mee uit vissen en hij rouwt mee met de ramp van twee ‘gebleven’ vissers’. Hij woont hun erediensten bij, dringt door tot de ‘zware’ en de ‘licht ‘gereformeerden en hun kerken- 25!- in allerhande locaties, hun zangkoren, voetbalcompetitie en vrouwenkransen.

De verzamelde verhalen worden gecheckt in bijeengezochte lectuur, worden onderbouwd en verbreden zich met uitweiding over bijvoorbeeld de verschillende richtingen in het protestantisme en de plaatselijke kerkscheuringen, over de zeldzame (inteelt)ziekte van Buchem, veroorzaakt door de genetische isolatie van het dorp, over de indijking van de Zuiderzee en de economische gevolgen voor Urk. Ook een sterk verhaal over het jarenlange protest van de Urkse creationisten tegen de ‘roof’ van Urkse schedels en de tentoonstelling ervan in een expositie over Darwin, krijgt uitgebreid aandacht.

Vergelijkende reflecties over zijn eigen jeugd in het katholieke Vlaanderen en humoristische anekdotes overstijgen het diepgaande journalistieke werk:

-‘waarom koopt een Urker geen Ikeakast? Omdat hij niet mag vloeken bij het ineensteken';

-over een zwaar gelovig gezin: ‘ik word omringd door zwarte rokken, donkere netkousen en grijze hemden. In dit huis is alleen de melk wit’;

-over de scheuring van de koren: ‘ Het ene koor zingt op volle noten, het andere op halve noten en nog weer anderen op borrelnoten’.

De zoektocht naar de ziel en het paspoort van de Urkbewoners loopt als een rode draad door de hoofdstukken, maar kost tijd en moeite: “ lange tijd vind ik ze niet, al houd ik mijn handen als een verrekijker voor mijn ogen”.

Gaandeweg krijgt het begrip Urk een andere lading. Om zijn rol als observator getrouw te zijn, en geen ‘Mitspieler’ te worden, richt hij zijn kijker verder dan het oude Urk ‘ waar de nostalgie als maïzena het dorp verbindt.’ Hij gaat op zoek naar de schaduwzijden en nieuwe invalshoeken.

‘Losgerukte’ informanten blijven het liefst naamloos, want ‘ kiezen voor vrijheid van ideeën is ook kiezen voor eenzaamheid’, d.w.z, uitgesloten worden van de ‘veilige’ gemeenschap, waarin macht en geloof onverbreekbaar samen gaan.

Hij ontdekt de massa pop-up- bars in het industriegebied- in loodsen en containers, waar de jongeren zich in het weekend lazarus drinken en waar de jeugd fel reageert tegen de versmachting. Uiteindelijk zal dit industriegebied verworden tot een ‘reusachtige diepvries, een grote, witte, anonieme doos, die helemaal in teken staat van industriële voedselverwerking’.

Hij gaat in gesprek met de vrijgevochten jongeren, ‘Fearless in Christ’, ziet hoe de internetfilters (‘internet, de grootste revolutie die Urk heeft meegemaakt') van de ‘zwaren’ worden omzeild en hoe de hypocrisie zich een weg baant in het oude dorp. Declercq gaat tot in de kern en sluit zijn ogen niet voor de schijnheiligheid van het eiland.

Vanaf hoofdstuk 5, ‘Archipel’, precies in de helft van het boek, verbreedt hij zijn kijk en maakt hij een ‘tijdreis’ naar de nieuwe wijken: een modernere samenleving met woonblokken, supermarkten, fabrieksarbeiders, disco’s, en protesterende jongeren. Een fel contrast met de oude dorp, zijn nauwe straatjes en gezellig ogende huizen. ‘ Hoe dichter bij de woonwijken, hoe verder de geschiedenis’.

Hij sluit zijn ogen niet voor het druggebruik en de internationale drugtrafiek rond Urk, de visfraude, de uitbuiting van buitenlandse arbeiders, de vreemdelingenhaat van de jongeren en tot slotte ook de groeiende criminaliteit. Hoofdstukken die je met toenemend ongemak en ongeloof leest. In Nederland maken zijn onthullingen politiek ophef….

Ik startte met De ontdekking van Urk uit nieuwsgierigheid, las verder met groeiende verwondering en uiteindelijk met verbijstering. Ik liet me leiden door de massa interessante informatie, liet me ver- leiden door de verhalen en anekdotes, en vooral ook door de meeslepende verteltrant en de beeldende taal. Het vroeg tijd om de 316 bladzijden te lezen, ook al omdat ik zoveel noteerde om toch maar niets te missen. Maar het loonde meer dan de moeite om een week lang in Urk en zijn buitenwijken rond te dwalen. Het ondertussen aangekochte boek mag een lokaas worden op mijn raamplank van Brugge leest.

En in Urk, waar geen deur voor ‘de Belg’ gesloten bleef en waar de religie cultureel zeer bepalend blijft, liggen er nu twee boeken op tafel: de Bijbel en De ontdekking van Urk, het meeslepende verhaal van journalist Matthias M.R.Declercq.

Voor wie daarnaast geïnteresseerd is in de wielersport, dan is er De Val, waarop de zesdelige TV-serie Het Scheldepeloton (TV Eén) gebaseerd is. Ik ga in ieder geval op zoek.

In boekenvriendschap, Jet

Synopsis

De Vlaamse journalist en auteur woonde in 2019 een half jaar lang te midden van de Urkers en beschrijft het leven van deze bijzondere Nederlandse dorpsgemeenschap.

Jet Marchau
Leestip van Jet Marchau
Wie leest,leeft duizend levens tegelijk en blijft toch zichzelf ( C.S.Lewis)

De ontdekking van Urk
Titel:
De ontdekking van Urk
Auteur:
Matthias M.R. Declercq
# pagina's:
325 p. : ill.
Uitgeverij:
Manteau
ISBN:
9789022337653
Materiaal:
Boek
Onderwerp:
Jeugdcriminaliteit ; Nederland
Aanbevolen voor:
confronterend

Gerelateerde leestips