Een empathisch document

Tessa De Loo liet zich in 1983 meteen opmerken met haar debuut De meisjes van de suikerwerkfabriek. Veertig jaar later viert ze haar schrijverschap met De Stad in je hoofd. (Arbeiderspers 2023).

Tessa De Loo keert terug naar WOII. Dat deed ze ook dertig jaar geleden in haar veelvuldig bekroonde en verfilmde De Tweeling (1993).

In De stad in je hoofd worden we niet geconfronteerd met het zeer uiteenlopende verleden van twee oudere dames- een door het lot gescheiden tweeling-, maar krijgen we een live-verslag van de achtjarige Twan.

Twan overleeft op 22 februari 1944 als enige van zijn gezin het bombardement op Nijmegen. De gehele bovenstad, waaronder de historische apotheek van zijn vader, stort in. 800 mensen, ook zijn ouders en zusje, verliezen het leven. Zelf kan Twan, die op het fatale moment niet thuis was, een peuter redden, die hij in zijn verdere leven beschouwt als een ‘oorlogszusje’.

In de Nijmeegse, armoedige benedenstad wordt hij opgevangen door een tante met een kleine kruidenierswinkel. Zijn oom is verplicht te werk gesteld in Duitsland.

Twan probeert zich aan te passen, terwijl de haat groeit tegen de Amerikanen die zijn thuis door een inschattingsfout vernielden. Hij sluit nieuwe vriendschappen, stelt als kleine jongen vragen over het leven rondom hem, maar zwijgt wanneer zijn tante vriendschap sluit met een Duitse soldaat, waaruit een ‘koekoeksjong’ geboren wordt. De wraak van haar teruggekeerde man is heftig. Maar Twan blijft zwijgen.

Zijn verdriet om zijn vernielde verleden zet hij op zijn zolderkamertje om in tekeningen, getrouwe en gedetailleerde reconstructies van gebouwen en mensen. Zijn uitzonderlijk talent, dat ook later niet onopgemerkt blijft, helpt hem slechts gedeeltelijk.

Na enkele jaren vindt hij werk bij een antiquaar. Hij duikt verder in het verleden van zijn stad en hij ontmoet er zijn toekomstige vrouw, een studente kunstgeschiedenis. Het trauma uit zijn verleden gaat hij te lijf door een oud historisch pand te kopen dat hij liefdevol restaureert.

Maar het trauma keert in volle hevigheid terug wanneer het stadsbestuur, ondanks hevig protest van de burgers, besluit om de benedenstad te moderniseren. De oude gebouwen, incluis het gerestaureerde huis van Twan, zullen worden gesloopt ten voordele van moderne nieuwbouw….

In dit oorlogsverhaal kijk je van op de eerste rij mee door de getraumatiseerde ogen van een kleine jongen, die probeert te overleven en het verleden een plaats te geven. Tessa De Loo past haar taal aan zijn leeftijd aan, wisselend tussen kinderlijke en naïeve reacties en vroegwijze beschrijvingen. De tekeningen van Twan laat zij in filmische beschrijvingen leven. Het maakt De Stad in je hoofd tot een historisch document.

Ook filmisch verwoord is de kijk van Twan op de veranderende tijd: de opkomende supermarkten, de modernistische Bauhausstijl, de ‘moderne’ schilderkunst, de macht en invloed van het kapitalisme- bijvoorbeeld op zijn ‘oorlogszusje’….Dank zij de intense inleving van Tessa de Loo kunnen wij meekijken in het hoofd van de getraumatiseerde Twan, én begrip opbrengen.

Het verhaal van Twan heeft me geraakt, vanwege De Loo’s empathie én vanwege de inhoud. Zij eert de geschiedenis en overbrugt een eeuw de trauma’s en het lot van kinderen in nooit ophoudende oorlogen.

In boekenvriendschap, Jet