Een pittige meid

Over Soldaat Marie van Katrien Van Hecke.

In de historische jeugdliteratuur lopen nogal wat pittige meiden rond. Meiden die figuurlijk én letterlijk hun mannetje staan. Als ik me beperk en inzoom op de romans van Vlaamse auteurs, zie ik spontaan de West-Vlaamse Marjanne uit Geen meiden aan boord (1986) van Johan Ballegeer. Als jongen verkleed monstert ze op een ijslandvaarder aan om het gezin van de armoede te redden. Of de Oost-Vlaamse Stans uit IJzerkop (2019) van Jean-Claude Van Rijckeghem, die in 1808 de gouden kooi van het huwelijk ontvlucht en als man dienst neemt in het leger van Napoleon. Voeg daar ook Marie uit Soldaat Marie (2018) van Karien Van Hecke bij, die net als Stans het dorre opgedrongen- maar veel minder riante- huwelijk ontvlucht. En net als Marjanne wil ze haar dochter van de armoede redden, door schoolgeld te verdienen. Ook zij neemt als man dienst in het leger van Napoleon, in 1792, net iets vroeger dan Stans. Ze hadden mekaar op een paar jaar na kunnen kruisen.

Soldaat Marie speelt zich af eind achttiende en begin negentiende eeuw. In de Zuidelijke (of Oostenrijkse) Nederlanden regeren de Habsburgers ( 1715- 1795). Na de Franse Revolutie(1789) volgt een woelige periode die resulteert in een eerste Franse bezetting (1792-1793) van de Oostenrijkse Nederlanden. In 1795 worden ze definitief bij Frankrijk aangehecht.

Deze historische situering is wel nodig, want behalve de datum bovenaan de correspondentie tussen Jeanne en haar moeder, is er in de roman zelf weinig datering te vinden. In de tijdlijn achteraan wordt Maries veldtocht duidelijk historisch gesitueerd, maar dat is wellicht wat laat voor de minder historisch nieuwsgierige (jonge) lezer.

Het is tijdens die eerste Franse bezetting in 1792 dat de Gentse Marie Schellinck valt voor de beloften van Liberté, Fraternité en Egalité en zich laat ronselen voor het leger van Napoleon. Zij is 35, heeft een woelige en beruchte kinder- en jeugdtijd achter de rug, zit gevangen in armoede, in een ongelukkig huwelijk en in een uitzichtloze job als uitgebuite dienster. Met behulp van de Franse soldaat Louis, die in het verhaal haar compagnon de route en geliefde wordt, verkleedt ze zich als man. Ze laat Jeanne, een dochter van 10 achter, voor wiens opvoeding ze zoveel mogelijk soldij opspaart.

Door haar lef en doorzettingsvermogen brengt ze het al vlug tot korporaal en uiteindelijk zelfs tot onderluitenant.

Over Marie Schellinck is amper iets in de archieven te vinden, zo vertelt auteur Katrien Van Hecke. Toch liet ze haar op een zeer aanvaardbare en plastische manier voor het voetlicht treden. Niet enkel historisch, in de vaak gedetailleerde veldslagen, de rol van de door haar verafgode Napoleon, de bedroevende toestand van de stedelingen en vooral van de vrouw in de achttiende eeuw, maar ook als een vrouw en moeder in haar gevecht voor een beter leven voor haarzelf en haar dochter. De briefwisseling tussen beiden- de ongeletterde Marie gebruikt Louis als tussenpersoon- vertelt summier over het thuisfront (Jeanne) en de tocht door ‘Europa’ (Marie). De correspondentie vormt een spanningsdraad, die uitmondt in een breuk tussen Jeanne en haar moeder. Wellicht als gevolg van het vrijgevochten karakter van Marie en het onbegrip van haar dochter.

Ook de relatie van Marie en haar soldaat Louis, en de vriendschap met mede-soldaat ‘de Slome’ die haar geheim ontdekte, vormt een rode draad die de lezer uitnodigt om door de veldslagen heen, verder te lezen.

In Soldaat Marie primeert de geschiedenis en het avontuur op de psychologische diepgang. Katrien Van Hecke kruipt in de huid van Marie, maar ze laat zich niet tot een verhaal in de eerste persoon verleiden. De keuze voor de derde persoon is terecht: ook al gedraagt ze zich als man, Marie blijft een vrouw van haar tijd: gedoemd door armoede, zonder mogelijkheden om te leren lezen en schrijven, en onderworpen aan de wettelijke en feitelijke macht van de mannen. Veel tijd tot diepe reflectie zal deze achttiende-eeuwse vrouw niet gehad hebben.

Wel typerend zijn de ‘gesprekjes’ met haar beschermheilige onze -lieve- vrouw ter Rive, wiens beeldje ze in de parochiekerk van St.-Pieters vereerde en blijft om hulp vragen tijdens de veldtochten. Een wat diepere, tere inkijk in haar karakter die de mannen niet hoeven te ontdekken.

Maar het maakt haar allerminst zwak. Ze is vastberaden en zet door, gesteund door haar vaste geloof in de idealen van de Franse revolutie. Marie wordt zo ook voor de hedendaagse lezer een boegbeeld van de vrijgevochten vrouw, die voor haar rechten opkomt, zonder aan haar eigenheid in te boeten.

Met recht werd Marie Schellinck in Gent met een straatje geëerd, mede ook dank zij haar bewonderaarster Katrien Van Hecke.

Maar nog meer eerbetoon kreeg ze door de historische (jeugd- hoewel..)roman van auteur Katrien Van Hecke.

Het boek haalde in 2019 de longlist van de Thea Beckmanprijs. Verdiend dus;

In boekenvriendschap, Jet.