Weergaloos relaas met enkele gebreken
Ondertussen is ‘Verval en Ondergang van het Romeinse Rijk’ (initieel uitgegeven in zes volumes) bijna 250 jaar oud, maar nog altijd wordt het beschouwd als een eminent standaardwerk, hoofdzakelijk vanwege Gibbons totale beheersing van het bronnenmateriaal en zijn weergaloze literaire pen. Maar mijns inziens bezit deze serie niettemin enkele onmiskenbare defecten.
Primo moet ik verduidelijken dat deze recensie betrekking heeft op de verkorte uitgave (in casu de standaarduitgave van D.M. Low, 1960) en dus niet op de volledige zes delen. Enkele van de meest intrigerende onderdelen van de originele serie (zoals de herovering van Noord-Afrika en Italië door Belisarius) werden vervangen door uiterst summiere samenvattingen, terwijl de drogere passages, vooral het gepalaver over de eindeloze conflicten tussen bisschoppen en verschillen tussen de eerste christelijke sektes, intact bleven, maar dit is natuurlijk eigen aan de editie. Voor mij was dit een eerste tekortkoming.
Maar aan Gibbons oordelen en verklaringen valt ook heel wat aan te merken. Zijn oordeel over bepaalde keizers, zoals Gallienus, zijn hogelijk conventioneel en soms lijkt hij niet al te kritisch tegenover zijn bronnen te staan (Gallienus heeft ondertussen al eerherstel gekregen). Veel bedenkingen kan men bij één van zijn centrale visies ook maken, namelijk dat het Christendom verantwoordelijk is voor de ondergang van het rijk. Gibbon was natuurlijk een man van zijn tijd, zodat men soms passages van deze aard tegenkomt: “Het superieure voorrecht van een hoge geboorte is, als dit tenminste door de tijd en de publieke opinie is bekrachtigd, het duidelijkste en minst aanstootgevende onderscheid dat men tussen de mensen kan aanleggen.” Deze uitspraken kan ik hem natuurlijk wel vergeven, want alles behoeft in zijn context geplaatst te worden.
Maar dit boek blinkt voor mij uit vanwege de stilistische kenmerken. Gibbons woordenschat is zo verreikend dat het bijna verbazend is. Zijn zinnen zijn altijd goed uitgedacht, en vele passages hebben een lichte ironische ondertoon, die bijna altijd amuseert. Gibbon verspreidt ook vele filosofische bedenkingen doorheen dit boek, die niet onwelkom zijn. Deze handelen dan vooral over de menselijke natuur, karakter en over de geschiedenis als geheel.
Niettegenstaande enkele duidelijke gebreken vond ik dit, de hoofdstukken over de christelijke sekten daargelaten, een aangename en leerrijke leeservaring. Wie net als mij enkele van Gibbons vlugge oordelen door de vingers ziet, zal zeker van dit beschrijvend relaas genieten.
