Ode aan een eigengereide, denkende vrouw

Het is altijd uitkijken naar een nieuwe historische roman van een Vlaams of Nederlands auteur, zowel in de jeugdliteratuur als in de literatuur voor volwassenen.

Kathleen Vereecken, freelance journaliste en gerenommeerd en bekroond auteur van romans en van jeugdboeken, lost met de roman Margriete mijn hoog gespannen verwachtingen in.

Het verhaal speelt in de Bourgondische 15eeeuw. De roman is gebouwd rond de gebroeders Van Eyck en het Lam Gods, maar de focus ligt op Margriete, de vrijwel onbekende zus van Hubert (Hubrecht in het boek), Jan en Lambert (Lambrecht). Ook zij speelt haar rol in de ontstaansgeschiedenis van het altaarstuk.

Margriete, net als haar broers een uitstekende schilder, profileert zich als verfijnde miniaturist. Na de dood van haar ouders verblijft zij bij de familie Vijd, de opdrachtgevers van het altaarstuk Het Lam Gods. Na een doortocht in een klooster waar ze getijdenboeken en manuscripten verlucht, wordt ze opgenomen in het atelier van broer Hubrecht. Na zijn dood, en bij de afwezigheid van broer Jan, neemt ze de leiding van het atelier in handen.

We zien het altaarstuk rond het Lam Gods groeien. Hoe ze het schilderij afspeurt, hoe ze details aanbrengt, hoe ze transparantie bekomt door zinkwit aan te brengen, hoe ze het licht vangt…

Maar Kathleen Vereecken verbreedt Margriets horizon: ze stuurt haar met Jan naar Portugal om er de toekomstige vrouw van Filips de Goede te ontmoeten en in Brugge maakt ze het huwelijk mee van de Bourgondische vorst met Isabella Van Portugal.

Zo mogen wij ook, dank zij de fijnbesnaarde, observerende Margriete én dank zij een bijzonder goed gedocumenteerde auteur, meegenieten van een kleurrijk, sfeerrijk en gevarieerd portret van het reilen en zeilen in de Bourgondische tijd.

Van feestelijke banketten tot een bezoek aan een ‘droge’ stoof… En hoe ze haar tijd ‘beidt’. Want ook de vlotte, rijke, vaak aangepaste taal van Kathleen Vereecken laat ons genieten!

Over Margriete is zeer weinig geweten. Dat gaf Kathleen Vereecken de kans om haar een eigen gelaat en karakter toe te kennen.

De onbekende zus krijgt een hoofdrol als eigengereide, nieuwsgierige en leergierige jonge vrouw, behept met ‘dwaaldrang’.

Ze schudt al vlug haar chaperonne af, wandelt alleen rond in Gent, in de buitenwijken, in de tuin van de St.-Pietersabdij of in een kloostertuin in Portugal.

Op haar tochten dompelt ze ons onder in de geuren en kleuren van de fijnste bloemen en kruiden, van de zee en de wolken en zien we later adellijke, volkse en (boeven)- gezichten in het Lam Gods tot leven komen.

In gesprekken met haar beschermvrouwe Lysbette Vyd, en vooral met haar vriendin, de kruidenvrouw Cateline, de ontmoetingen met ‘verstoten’ meisjes, haar aandacht en vaak afkeer voor het menselijk gedrag, voor gezichten en tronies, probeert Margriete los te komen uit haar ‘geharnste’ opvoeding..

Hoewel een kind van haar (vrome) tijd en opvoeding, wordt de Margriete van Kathleen Vereecken een feministe avant la lettre. Met haar pertinente vragen over onder meer machtsverhoudingen, over de positie van de vrouw… laat de auteur haar bovendien een brug naar het heden slaan.

Maar in haar tijd moet ze moeilijke keuzes maken: kiezen tussen een huwelijk of een vrije vrouw te blijven om haar talent ten volle te benutten. Margriete duwt iedere zweem van verliefdheid met veel kruistekens en gebeden weg, en eindigt bewust als ongehuwde maagd. Ook dat geeft, naast de tweestrijd om haar keuze, een beeld van de late middeleeuwen op de rand van de nieuwe tijd.

Het bronnenoverzicht achteraan toont dat Kathleen Vereecken zich goed heeft gedocumenteerd. Daar plukt de roman alle vruchten van. Margrieteis niet alleen een ode aan een onbekende zus Van Eyck. Bij uitbreiding is het een lofrede aan de sterke, denkende vrouw over de tijden heen.

In boekenvriendschap, Jet